Wspaniała historia olkuskich organów
Organy Hansa Hummla i Jerzego Nitrowskiego (1611-1633) w Bazylice Mniejszej św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu to jeden ze skarbów naszej diecezji, który w ostatnim czasie przeszedł ogrom niezbędnych prac konserwatorskich. Zapraszamy do bliższego zapoznania się z unikatowym instrumentem - przeczytania tekstu oraz obejrzenia filmów:
Instrument zbudowany został przez Hansa Hummla (niemieckiego organmistrza z Norymbergi osiadłego w Krakowie) i ukończony przez Jerzego Nitrowskiego (założyciela najsłynniejszej polskiej rodziny organmistrzowskiej XVII w.). Organy olkuskie to najstarszy zachowany instrument organowy w stylu południowopolskim. Stanowiły one pod względem architektonicznym i technicznym pierwowzór dla obiektów budowanych przez rodzinę Nitrowskich przez cały XVII w. dla renomowanych polskich świątyń (katedry w Gnieźnie, Fromborku, Sandomierzu, Poznaniu, kościoły NMP w Krakowie i Gdańsku). Spośród wszystkich wymienionych obiektów jedynie olkuskie organy zachowały oryginalny mechanizm i materiał piszczałkowy, podczas gdy pozostałe instrumenty z tego kręgu zachowały z pierwotnego założenia jedynie swoje zewnętrzne oprawy.
Unikatowość instrumentu Hansa Hummla i Jerzego Nitrowskiego w Olkuszu oraz pojektu ich konserwacji
(budżet projektu konserwacji to w sumie ponad 4.000.000 zł):
- instrument olkuski to według obecnej wiedzy najstarsze w zachowane polskie organy,
- instrument olkuski to jedyne monumentalne polskie organy nastrojone w obowiązującej w XVII-wiecznej Europie tzw. temperacji średniotonowej,
- instrument olkuski to jedne z najlepiej zachowanych europejskich organów powstałych w pierwszych dekadach XVII w. (jedynie 6 z 31 rejestrów oraz zespół 8 miechów klinowych to całkowite rekonstrukcje),
- projekt konserwacji przygotowywany od 2009 roku, trwający od 2015 roku i finalizowany w 2018 roku jest unikatową w skali Polski inicjatywą, w którą włączeni są naukowcy i konserwatorzy z Polski, Holandii i Niemiec, finansowaną wspólnie przez stronę polską (Parafią Rzymskokatolicka pw. św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu, MKiDN, MSWiA, Wojewódzki Małopolski Konserwator Zabytków, prywatni sponsorzy) i niemiecką (Hermann-Reemtsma-Stiftung Hamburg),
- celem projektu jest także przygotowanie materiałów dokumentujących staropolską szkołę budownictwa organowego (monografia), lepsze zrozumienie stylu i wspieranie konserwacji innych instrumentów z tego kręgu.
Historia organów olkuskich:
1611-1633
budowa instrumentu przez warsztaty Hansa Hummla i Jerzego Nitrowskiego
XVII-XIX w.
konserwacje instrumentu prowadzone przez licznych organmistrzów
początek XX w.
przebudowa systemu miechów oraz wymiana części głosów w instrumencie
1972-1992
konserwacja instrumentu zrealizowana przez PPKZ oddział w Krakowie
po 1992
intensywne użycie instrumentu w ramach osiemnastu edycji międzynarodowego festiwalu organowego w Olkuszu
po 2000
pojawienie się korozji historycznych piszczałek metalowych, deformacja piszczałek uzupełnianych w latach 1972-1992, stwardnienie elementów skórzanych, pojawienie się pęknięć w wiatrownicach, nieszczelność układu powietrznego
2006-2008
europejski program badawczy SENSORGAN (http://goart.gu.se/cgibin/senslev1/sensorgan.taf), w którym organy olkuskie były głównym obiektem referencyjnym; program dotyczył wypracowania metody bezinwazyjnego badania części organowych pod kątem uszkodzeń spowodowanych warunkami klimatycznymi budynku
po 2010
przygotowania do powtórnej konserwacji obiektu, wstępne badania komparatystyczne i organologiczne przeprowadzone przez Baltisches Orgel Centrum e.V. ze Stralsundu;
2015
uzyskanie pozwoleń na prace konserwatorskie, podpisanie umowy na prace przy mechanizmie organów z firmą Flentrop Orgelbouw z Zaandam / Holandia oraz krakowską firmą konserwatorską pana Marcina Chmielewskiego
2018
zakończenie prac
