Olkusz: Dni Muzyki Organowej w Bazylice (dzień II)
8-go października 2022 r. o godzinie 18.15 w Bazylice pw. św. Andrzeja Ap. w Olkuszu odbył się koncert drugiego dnia festiwalowego trzydniowych XXIII Międzynarodowych Olkuskich Dni Muzyki Organowej i Kameralnej pod patronatem Romana Piaśnika - Burmistrza Miasta i Gminy Olkusz.
Powitał przybyłychproboszcz - ks. Mieczysław Miarka – gospodarz miejsca oraz Lidia Kalecińska - prezes Stowarzyszenia na Rzecz Historycznych Organów Hansa Hummla w Olkuszu.
Następnie wykonawcę koncertu i utwory przedstawił dyrektor artystyczny olkuskiego Festiwalu Organowego Krzysztof Urbaniak. Artystą, który zasiadał tego dnia za organami Hansa Hummla i Jerzego Nitrowskiego był Jörg-Andreas Bötticher (Bazylea) - Profesor Schola Cantorum Basiliensis – słynnej szwajcarskiej Uczelni. Pan Profesor był w Olkuszu już kilka lat temu, gdyż tu odbywał się jeden z kilku dni konferencji – organizowanej przez Akademię Muzyczną w Krakowie - poświęconej aspektom improwizacji na instrumentach klawiszowych. Miał wówczas okazję wysłuchać recitalu w farze olkuskiej i pojawił się też wtedy pomysł, by zaprosić Pana Profesora do olkuskiej Bazyliki, aby wykonał pełny recital. Pomysł ten z powodów związanych z pandemią musiał być odkładany przez kilka lat, ale został wreszcie zrealizowany.
Program, który przygotował opatrzony został mottem: „W Tobie, Panie, moja ucieczka, niech nie doznam wstydu na wieki” (Psalm 70, 1) [„In te Domine speravi, non confundar in aeternum”] – i do tego motta w pewien sposób odwoływały się prawie wszystkie utwory, składające się na program tego wieczoru. Dyrektor K. Urbaniak zwrócił tu uwagę na pewne wątki, które wiążą się pośrednio w organami w Olkuszu. Posłuchać bowiem można było podczas tego koncertu Cyklu wariacyjnego i Tocca’tę Samuela Scheidt’a.
Tak się składa, że przy bliźniaczych do olkuskich organach w kościele pw. św. Jakuba w Lewoczy pracowała rodzina, która wprost wywodziła się z uczniów Samuela Scheidt’a. I w Krakowie, w bibliotece uniwersyteckiej zachowała się Tabulatura, rękopis związany z tą rodziną, który został zidentyfikowany częściowo, jako autograf Samuela Scheidt’a. Rękopis ten zawiera, można powiedzieć, przepisy na improwizowane utwory. Jego autor notuje początki poszczególnych improwizowanych kompozycji, zaznaczając sposób, w jaki powinny być one kontynuowane, i umieszcza tam nawet wskazówki dotyczące wykorzystania poszczególnych rejestrów organowych. Zaprezentowano więc w olkuskiej Bazylice swego rodzaju przekaz źródłowy w postaci Psalmu przeznaczonego na Komunię Świętą: „Jesus Christus, unser Heiland” (Jezus Chrystus nasz Zbawiciel).
Oprócz tego usłyszeć można było podczas koncertu działa związane z kręgiem kompozytorów pochodzących z wysp brytyjskich (John Bull). A także utwory z zachowanej w Wilnie Tabulatury tzw. Albumu Sapiehów: Album Sapieżyńskie (wybór utworów) - w tym Toccata na tremuł, czyli na specjalny rejestr organowy, który wprawia brzmienie instrumentu w wibrację (tak się składa, że takiego rejestru organy olkuskie nie posiadają, ale efekt ten uzyskano w inny sposób – jak wyjaśnił Pan K. Urbaniak, udał się on do pomieszczenia za organami i poruszał rytmicznie jednym z ośmiu miechów organowych w taki sposób, że słychać było faktycznie wibrację tego dźwięku, która brzmiała, jak gdyby organy posiadały ów tremulat).
Wykonano też kompozycję Jana Pieterszoon’a Sweelinck’a, którego dzieła wielokrotnie w olkuskim kościele brzmiały.
Była też intabulacja dzieła Adama Jarzębskiego „In te Domine speravi” – wersja czysto organowa.
K. Urbaniak asystował w czasie koncertu przy rejestrach organowych, umieszczonych po prawej i lewej stronie klawiatury organowej.
* * *
Program Recitalu Mistrzowskiego „In te Domine speravi”:
Charles Racquet (1597 – 1664) – Fantaisie, Paris 1636;
John Bull (1562/3 – 1628) – Miserere. 3 parts. (Fitzwilliam Virginal Book);
Jan Pieterszoon Sweelinck (1562 – 1621) – „Soll es sein” [„Poolse almande”, 8 wariacji] SwWV 330;
Album Sapieżyńskie (XVII w.) – [Toccata] – Ricercar [IV] – Toccata na tremuł -
Canzon (Vilnius, Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk, sygn. F-30-119);
Adam Jarzębski (ca. 1590 – 1649) – „In te Domine speravi” (Poznań, Biblioteka Uniwersytecka, Zb. Chyb. Dział II… 3);
John Bull (1562/3 – 1628) – „Christe Redemptor” (Fitzwilliam Virginal Book);
Samuel Scheidt (1587 – 1654) – Psalmus sub Communione: Jesus Christus, unser Heiland
1. Versus à 4 Voc.
2. Versus Bicinium
3. Versus à 4 Voc. Choralis in Cantu
4. Versus à 4 Voc. Choralis in Alto
5. Versus à 3 Voc. Choralis in Tenore
6. Versus à 4 Voc. Choralis in Basso (Tabulatura Nova III, Hamburg 1624)
- Toccata super „In te Domine speravi” (Tabulatura Nova II, Hamburg 1624).
* * *
Na zakończenie słowo wygłosiła prezes - L. Kalecińska, a Pan Dyrektor K. Urbaniak przekazał informacje o zmianach w koncercie podczas ostatniego dnia Festiwalu.
oprac. tekstu i zdjęcia: Tomasz Wilczyński
Olkusz: Dni Muzyki Organowej (dzień II)
